Βιογενετική και σύγχρονα διλήμματα
Στις αρχές του τρέχοντος μηνός (Μάιος 2023) ανακοινώθηκε ότι γεννήθηκε το πρώτο παιδί στο Ηνωμένο Βασίλειο που περιέχει γενετικό υλικό από 3 ανθρώπους. Για την ιστορία, η πρώτη εφαρμογή της τεχνικής έγινε το 2016 από μια αμερικανική ομάδα επιστημόνων.
Πιο συγκεκριμένα, μια γυναίκα που είχε ελαττωματικά μιτοχόνδρια και είχε ήδη χάσει δύο παιδιά από το σύνδρομο Leigh, εντάχθηκε στο πρόγραμμα για τεχνητή γονιμοποίηση (IVF) με μεταφορά μιτοχονδρίων από μια άλλη γυναίκα προκειμένου το έμβρυο να μην διατρέχει κίνδυνο να εμφανίσει το συγκεκριμένο σύνδρομο.
Τα μιτοχόνδρια είναι κυτταρικά οργανίδια που σχετίζονται με την παραγωγή ενέργειας. Υπολογίζεται ότι περίπου 1 κάθε 6000 νεογέννητα εμφανίζουν κάποια μιτοχονδριακή δυσλειτουργία ενώ η πιθανότητα να γεννηθεί ένα παιδί με σύνδρομο Leigh είναι ακόμα μικρότερη.
Αν και το παιδί που γεννήθηκε έχει μόλις 0.1 - 0.2% γενετικό υλικό από τη γυναίκα δότη των μιτοχονδρίων, δεν παύει να είναι μια πρωτοποριακή και κοσμοϊστορική εξέλιξη στον τομέα της θεραπείας ανίατων ασθενειών. Σίγουρα στο μέλλον η τεχνική αυτή θα τελειοποιηθεί και, μαζί με τα άλλα εργαλεία της Μοριακής Βιολογίας που έχουμε ήδη στη διάθεσή μας (π.χ. CRISR-cas9), θα επεκταθεί και θα εφαρμοστεί και σε ασθένειες που δεν σχετίζονται απαραιτήτως με τα μιτοχόνδρια, αλλά θα αφορούν ενδεχομένως και γονίδια που εντοπίζονται στον πυρήνα του κυττάρου.
Η Ιατρική, συνεπικουρούμενη από την επιστήμη της Βιολογίας, εισήλθε σε μια νέα γη. Πρόκειται για τη γη της γονιδιακής θεραπείας και της γενετικής τροποποίησης.
Αυτή η νέα γη, αν και οι επιστήμονες που την εξερευνούν διαβεβαιώνουν ότι είναι μια εν πολλοίς χαρτογραφημένη και προβλέψιμη πεδιάδα, στην πραγματικότητα είναι ένας σκοτεινός κόσμος που στα περισσότερά του σημεία παραμένει άγνωστος.
Είναι αυτή η τεχνική το προοίμιο για την εξεύρεση του Άγιου Δισκοπότηρου που θα μας σώσει από τα βάσανα των ανίατων ασθενειών που έχουν γενετική βάση ή είναι η καταπακτή που θα μας ρίξει μέσα σ' έναν δυστοπικό κόσμο χωρίς επιστροφή;
Είμαστε άνθρωποι (με τη φιλοσοφική έννοια) μόνο όταν εφαρμόζουμε τη γνώση που αποκτούμε μέσω της επιστήμης ή χάνουμε την ανθρωπινότητά μας αφού θέλουμε να επέμβουμε στην εξελικτική διαδικασία εκατομμυρίων ετών κατά τρόπο ωμά παρεμβατικό;
Μας ανήκει το γενετικό υλικό ή είναι ένα αγαθό που ανήκει στην ιστορία του σύμπαντος; Υπάρχουν όρια στην εφαρμογή της επιστήμης; Μπορεί η επιστήμη να έχει φραγμούς ή κάτι τέτοιο θα ήταν σαν να γυρίζουμε τις πλάτες στην ουσία της ανθρώπινης φύσης που έχει ως μεγαλύτερή της προσαρμογή την μάθηση και την επέκταση της ήδη υπάρχουσας γνώσης και πολυπλοκότητας;
Αμείλικτα ερωτήματα παρουσιάζονται, όταν καινούρια δεδομένα αναφύονται στο χώρο της ιατρικής και της βιολογίας, που φαντάζουν ως διλήμματα ορίων, με έντονα ανορθόλογες και μεταφυσικές προεκτάσεις. Όπως αποτυπώθηκε χιλιάδες χρόνια πριν από εμάς και στον αρχετυπικό μύθο του Ηρακλέους, ο οποίος έπρεπε σε κάποιο σταυροδρόμι που βρέθηκε, να επιλέξει ανάμεσα στην Αρετή και την Κακία, έτσι κι εμείς, σήμερα, καλούμαστε να πράξουμε το ίδιο. Κι αν όχι ακριβώς το ίδιο, σίγουρα το ανάλογο. Μια λάθος απόφαση, and there is no turning back, για να χρησιμοποιήσουμε μια στερεοτυπική έκφραση των Αμερικανών που αποτυπώνει άριστα το momentum.
Πράγματι, η τρέχουσα συνθήκη που προκύπτει από τις εξελίξεις στη Βιογενετική αποτελεί οριακή συνθήκη για ολόκληρη την ανθρωπότητα. Και οι οριακές συνθήκες, για να διαλευκανθούν, απαιτούν την ηρωική συνδρομή της Φιλοσοφίας. Η συνδρομή αυτή επιβάλλεται όσο ποτέ άλλοτε για την περίπτωση της Βιογενετικής, αφού η ταχύτητα της ερευνητικής εξέλιξης είναι πολύ μεγαλύτερη από τη δυνατότητα της προεκτίμησης των αποτελεσμάτων. Η φύση της βιοτεχνολογικής έρευνας δεν μας επιτρέπει να προλάβουμε να σκεφθούμε τις συνέπειές της λόγω της τριπλής ιδιότητάς της, η οποία την καθιστά ασύλληπτη στο μέγεθός της, απρόβλεπτη στις συνέπειές της και πάντοτε αιφνιδιαστική στο χρόνο της εφαρμογής της.
Συντρέχουν όμως και κάποιοι άλλοι παράγοντες, που ουδεμία σχέση φαίνεται να έχουν με την επιστήμη, οι οποίοι προκρίνουν αρνητικά τις μελλοντικές αποφάσεις. Ο σημαντικότερος αρνητικός παράγοντας θεωρώ ότι εντοπίζεται καθαρά στις ψυχολογικές έξεις της εποχής μας που δείχνουν μια συνεχιζόμενη απαξία στην ανθρώπινη ζωή αλλά και στον άνθρωπο – ως σύμβολο – γενικότερα.
Σε αυτόν τον νέο κυνικό κόσμο πλέον τα πάντα επιτρέπονται. Γιατί όχι και η παρέμβαση στο ανθρώπινο γενετικό υλικό, ακόμα και για σκοπούς ευγονικής; Ήδη, το τελευταίο εμφανίστηκε στην Εσπερία ως μια σύγχρονη φιλοσοφική τάση, με την νεφελώδη ονομασία «Ανθρώπινη Αναβάθμιση» ή και «Υπερανθρωπισμός». Αυτή η τάση/θεωρία (που έχει τους εκφραστές της και στη δική μας Πατρίδα) προτάσσει το δικαίωμα του ανθρώπου να επέμβει σε ό,τι αυτός φρονεί πως μπορεί να τον βοηθήσει προκειμένου να φτάσει στο μέγιστο των δυνατοτήτων του. Ασφαλώς εννοούν και τη γενετική τροποποίηση για μη ιατρικούς λόγους. Χωρίς μάλιστα να ακούγεται με την ίδια ένταση ή με το ίδιο κύρος ο αντίλογος που προειδοποιεί: «ό,τι είναι ιατρικά εντυπωσιακό δε σημαίνει κατ' ανάγκη ότι είναι και ηθικά αποδεκτό».
Αναφορές:
https://www.nature.com/articles/d41586-023-01585-x
https://www.nature.com/articles/nature.2017.21761